اوقات فراغت كودكان

فراغت شامل فعالیت هایی جدا از اجبار‌های شغلی، خانوادگی و اجتماعی است كه در آن فرد فقط به میل خود عمل می ‌كند. در نتیجه فراغت، كار یا بیكاری نیست، بلكه یك تجربه با ارزش زندگی است و به قول ارسطو، فراغت جدی‌ ترین مشغله انسان است.‏ پركردن اوقات فراغت دانش ‌آموزان در فصل‎ تابستان گاه به معضلی جدی برای والدین تبدیل می ‌شود. اگر از اوقات فراغت تابستان‎ ‎به خوبی استفاده شود، می ‌تواند به دورانی اثرگذار در زندگی حال و حتی آینده كودكان و نوجوانان‏‎ ‎تبدیل شود، ولی در بسیاری از مواقع چنین اتفاقی نمی‌افتد‏‎.‎‏ تا نیمه های شب پای‎ ‎تلویزیون نشستن، ساعت ها بی هدف پشت رایانه بودن، صبح ها تا دیر وقت خوابیدن و بخش‎ ‎عمده روز را با كسالت سپری كردن یك مشكل بارز از نحوه گذران اوقات فراغت‏‎ ‎دانش‌آموزان در شهرهاست.

تحقیقات اجتماعی نشان می‌ دهد یكی از عوامل مهم بزهكاری در نوجوانان خالی بودن اوقات فراغت آن هاست و در این ایام است كه زمینه های پذیرش رفتارهای ناهنجار، اعتیاد و انجام جرایم شكل می ‌گیرد. كمال مطلوب اجتماعی در این مورد آن است كه تمام وسایل مادی، معنوی و فضای سالم جهت بهره‌ جویی عمومی آماده شود و با حذف زمینه های فقر اقتصادی، فرهنگی و تربیتی، انگیزه‌ های سالم در میان طبقات مختلف جامعه پرورش یابد. جهت پر كردن اوقات فراغت بچه ها نباید آن ها را با اصرار به كلاس فرستاد، بلكه می ‌توان از خودشان پرسید كه چه چیزی خستگی شان را برطرف می‌كند و آن ها را به سمت كارهای مورد علاقه‌ شان سوق می ‌دهد. اوقات فراغت به نظر بعضی از والدین و مسئولان چیزی زاید‏‎ ‎است‎ .‎طبیعی است كه اگر برای اوقات فراغت بچه ‌ها هدف ‌گذاری نشود، به طور حتم این اوقات زاید به نظر می ‌رسد و والدین روزشماری می ‌كنند كه تابستان هر چه زودتر‎ ‎به پایان برسد‎.‎ برنامه‌ریزی اوقات فراغت نمی‌ تواند چیزی مستقل و بی ‌ارتباط با سایر اوقات باشد، بلكه باید در كنار برنامه كلان زندگی، مفید، راه گشا و زمینه ‌ساز باشد. در غیر این صورت خواه ناخواه بخش هایی از عمر پر ارزش انسان در وادی پوچی و بی‌ثمری از بین می ‌رود و صرف كارهای بیهوده می ‌گردد.‏ یكی از روش هایی كه می‌ تواند اوقات فراغت افراد جامعه را زیر پوشش قرار داده و بسیاری از ضعف ها و كمبودهای جسمانی و روانی را رفع و درمان كند، ورزش و تفریحات سالم است. تربیت بدنی و ورزش گذشته از جبران ضعف ها و حفظ تندرستی افراد، آنان را برای زندگی، تلاش و اهداف مشترك آماده می‌ سازد.

استفاده از بازی در اوقات فراغت فرصتی را برای پیشرفت فرد فراهم می نماید. یكی از مهم‌ ترین نعمت ها، نعمت تندرستی و سلامت است كه می ‌تواند در موفقیت انسان عامل مهمی باشد. خانواده و یا در واحد بزرگ تر جامعه تنها زمانی قادر خواهد بود راه ترقی و تكامل را طی كند كه متشكل از افرادی سالم، با ارزش و پاك باشد. نكته مهم این است كه همه افراد جامعه از كودكان تا بزرگسالان باید بیاموزند كه تندرستی پدیده‌ای است كه عوامل مختلفی در حفظ، بقاء و یا از بین رفتن آن دخالت دارند و تربیت بدنی عامل بسیار مهم و ارزنده‌ای است كه می‌ تواند به عنوان یك وسیله آموزش عملی و واقعی مفهوم و اعتقاد به تندرستی را در افراد ایجاد نماید.‏ در آموزش و پرورش نیز نخستین هدف، رشد ابعاد گوناگون شخصیت فرد از جنبه های جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی است. ورزش و هدف تربیتی آن، یادگیری مهارت ‌های رفتاری را باعث می‌ شود و با چنین تعبیری ورزش به عنوان یك وسیله كمك ‌كننده عملی، پیوسته با تربیت همراه است. معلمان ورزش باید كودكان و نوجوانان را تشویق كنند تا در اوقات فراغت به فعالیت های ثمربخش و سودمند بپردازند. مربی علاوه بر آموزش بازی و انواع مهارت های ورزشی به دانش‌آموزان، باید فعالیت های ورزشی را برای آن ها لذت بخش كند، زیرا لذت‌بخش بودن ورزش موجب می ‌شود كه كودكان در اوقات فراغت، خود بخود بدان روآورده و بدین ترتیب در آن ها انگیزه استمرار فعالیت های ورزشی ایجاد می‌ شود. به هنگام اجرای فعالیت های ورزشی در اوقات فراعت، باید كودكان و نوجوانان را با ورزش های گروهی آشنا كرد تا در موقعیت های مختلف بتوانند از آن استفاده كنند. آشنایی كودكان و نوجوانان به مقررات ورزشی و اجرای آن در بازی های ایام فراغت ضروری است، زیرا لازم است فرصت استقلال فكری و تصمیم ‌گیری به كودكان داده شود تا در چنین فعالیت های مهمی شركت كنند و اِعمال مدیریت و همكاری با دیگران را به طور عملی تمرین كنند.‏

كودك یا نوجوان باید خود را بشناسد، او می ‌تواند از طریق تجربه های صحیح ورزشی، خود را بشناسد و به قدرت ذهنی و جسمی خود پی ببرد. در امر تربیت، نه تنها شناخت كودك از دیدگاه مربی مهم است بلكه "خویشتن‌ شناسی" كودك از نظر خود و در ارتباط با دیگران اهمیت خاصی دارد. خود‌شناسی موجب می‌ شود كودك بتواند به موفقیت خود در اجتماع و ارتباط با دیگران، بیشتر پی برده و دریابد دیگران او را چگونه می ‌بینند، در نتیجه نسبت به حدود توانایی، استعدادها، قدرت های ذهنی و جسمی خود شناخت صحیح‌ تری پیدا می‌كند؛ به عبارت دیگر، در شناخت خود به واقعیت نزدیك تر می ‌گردد و این خودشناسی عامل مهم در امر یادگیری است. زمانی كه كودك احساس كند او را دوست دارند، به او احترام می ‌گذارند، مورد قبول اطرافیان و نزدیكان است و موفقیت هایش بر شكست هایش فزونی دارد، در راه استقرار و پی ریزی خودشناسی مفید و مطلوب قرار گرفته است. هیچ چیز به اندازه موفقیت، موجبات پیشرفت كودك را فراهم نمی ‌آورد و موجب خودشناسی مطلوب او نمی‌ شود. تربیت‌ بدنی فرصت های زیادی برای كودك فراهم می‌ سازد تا او بتواند خود را نشان دهد، در انجام كارها توفیق یابد، حس ابتكار در او تقویت شود و در محدوده توانایی های ذهنی، جسمی، عاطفی و اجتماعی خود تجارب و پیشرفت هایی به دست آورد. كودكان و نوجوانان از طریق ورزش و تربیت بدنی در برابر صفت های منفی ایستادگی پیدا خواهند كرد. از آن جا كه سراسر زندگی مبارزه و مسابقه است، اجرای مسابقه و گنجاندن آن در برنامه های ورزشی كودكان، نباید نادیده گرفته شود. مسابقه با همسالان اگر بر مبنای صحیحی برنامه ریزی شده باشد از نظر تربیت و پرورش كودك، مهم و مفید است. كودكان به طور طبیعی میل دارند خود را با دیگران مقایسه كنند و نه تنها از آنان باز نمانند بلكه از دیگر همسالان و همكلاسان خود چندین گام جلوتر قرار بگیرند. این برتری باید در مسیر تربیتی قرار گیرد تا از رقابت‌ های نادرست، مخرب و مضر جلوگیری به عمل آید. كامیابی هر كودك باید با توجه به توانایی های خود او سنجیده شود نه نسبت به دیگر كودكان هم سن او. باید به كودكان یاد داد در انجام مسابقه های ورزشی، بدون توقع پیروزی حتمی، بیشترین سعی خود را به كار گیرند.

این امر باعث می ‌شود، كودكان در صورت باخت مسابقه، زیاد مأیوس نشوند. تمرین های منظم فعالیت بدنی به كودكان و نوجوانان كمك می‌ كند تا استخوان ها، عضلات و مفاصل سالمی داشته باشند؛ وزن بدن شان متناسب باشد و نیز فعالیت های بدنی در عملكرد قلب و ریه نیز تاثیر بسزایی دارد. این امر در ایجاد هماهنگی حركت مشاركت نموده و به پیشگیری و تنظیم اضطراب و افسردگی كمك می‌ كند.‏ بازی ها و سایر انواع فعالیت ‌های بدنی به نوجوانان این فرصت را می ‌دهد كه خود باوری و اتكاء به نفس داشته باشند و لذت موفقیت و مشاركت و اتحاد جمعی را احساس كنند. این اثرات مثبت هم چنین به كاهش خطرات ایجاد شده به وسیله روش ‌های زندگی پر استرس و بی ‌تحركی كه در نوجوانان امروزی بسیار شایع است كمك می‌ كند. پرداختن به فعالیت بدنی هدایت شده می ‌تواند باعث پرورش سایر رفتارهای بهداشتی مثل پرهیز از سیگار، مواد مخدر و رفتارهای خشونت ‌بار گردد و نیز كودكانی كه فعالیت بدنی بیشتری دارند نتایج تحصیلی بالاتری نیز كسب كرده‌اند. هم چنین بازی های گروهی باعث تعامل اجتماعی مثبت می ‌شود. الگوهای فعالیت بدنی كه در دوران كودكی و بلوغ كسب می‌ شوند بیشتر در طول زندگی هر فرد باقی می ‌مانند بنابراین باعث فراهم آمدن پایه‌ای فعال و سالم در زندگی می ‌شوند؛ برعكس، عادات غیر سالم مثل زندگی بی‌تحرك، تغذیه نامناسب و سوءمصرف مواد كه در دوران نوجوانی به وجود بیایند در دوران بزرگسالی نیز معمولاً ادامه می یابند. تربیت بدنی و ورزش راه گریختن از ناتوانی و تنبلی و در نتیجه كسب شادمانی است.‏ برنامه فعالیت ‌های ورزشی، باید با در نظر گرفتن استعدادهای ذهنی، جسمی و نیازهای تربیتی كودكان، انتخاب شود تا بیشترین تأثیر تربیتی را در پی داشته باشد. برنامه تدوینی ورزش باید دارای ویژگی های زیر باشد:
1. متناسب با رشد، نمو و آمادگی جسمانی كودك باشد.
2. همه ‌جانبه و وسیع باشد و مهارت‌ های لازم را در كودكان ایجاد كند.‏
‏3. اوقات فراغت كودكان را در برگیرد تا چنین فرصت هایی را به بیهودگی نگذرانند.‏
‏4. متنوع و متناسب با نیازها، خصوصیات، قدرت و طبیعت كودكان تدوین شود و حركت های پایه و اصلی، حركت هایی همراه با آهنگ، شیرین كاری ها، بازی های گروهی و مسابقه های ورزشی را شامل شود.‏
5. با توجه به اختلاف های فردی و استعدادهای مختلف كودكان تنظیم شود، به طوری كه كودكان ماهر، متوسط، ضعیف و حتی عقب مانده را در بر گیرد.‏
‏6. معنویت، صفات انسانی و ارزش های تربیتی را در افراد تقویت كند.‏
‏7. متناسب با كارایی بدن و همراه با ایجاد مهارت های لازم در افراد باشد.‏
‏8. متضمن پیشرفت تدریجی و قدم به قدم كودكان باشد، چرا كه موفقیت و پیشرفت عامل اساسی تداوم زندگی است.‏
‏9. برنامه آموزش بهداشت و تربیت بدنی باید در كنار هم تدریس شوند زیرا آموزش بهداشت ورزشی در برنامه های آموزشی اهمیت ویژه‌ای دارد.